Từ lâu, colchicin đã được dùng để
điều trị đợt gút cấp nhờ đặc tính kháng viêm của thuốc. Mặc dù không phải là
chỉ định được phê duyệt, colchicin cũng được dùng để dự phòng đợt gút cấp, đặc
biệt trong vài tháng đầu sử dụng thuốc hạ urat (thường là allopurinol).
Colchicin ức chế sự di chuyển, hóa ứng động, sự bám dính và thực bào của bạch
cầu trung tính tại ổ viêm. Thuốc làm giảm phản ứng viêm với tinh thể urat, tuy
nhiên không có tác dụng đối với sự sản xuất hay thải trừ acid uric.
Thuốc chống viêm không steroid
(NSAIDs) (như naproxen) và corticosteroid liều thấp cũng được dùng để điều trị
đợt gút cấp và dự phòng đợt gút cấp trong giai đoạn điều trị khởi đầu bằng
thuốc hạ urat. Với đa số bệnh nhân, NSAIDs gây ít tác dụng không mong muốn và
nguy cơ gây độc thấp hơn colchicin, nên có thể cân nhắc là liệu pháp điều trị
ưu tiên. Tuy vậy, colchicin hiện vẫn là lựa chọn quan trọng do thuốc đặc biệt
có hiệu quả trên bệnh nhân có bệnh lý mắc kèm bao gồm đái tháo đường, suy thận,
loét tiêu hóa, là đối tượng mà NSAIDs và corticosteroid có thể gây những tác
dụng không mong muốn rõ rệt.
Colchicin có thể có độc tính nghiêm trọng và gây tử vong
Colchicin là thuốc có khoảng điều trị
hẹp, nghĩa là khoảng cách giữa mức liều điều trị và mức liều gây độc rất nhỏ,
thậm chí trong một số trường hợp có thể đan xen nhau. Quá liều cấp với mức liều
trên 0,5 mg/kg cân nặng thường gây tử vong. Một số ít trường hợp tử vong cũng
đã được ghi nhận ở mức liều thấp hơn (7 mg). Colchicin đặc biệt độc với trẻ em,
chỉ cần vô tình uống 1 hoặc 2 viên thuốc cũng có thể gây ngộ độc nghiêm trọng.
Rối loạn tiêu hóa
thường là dấu hiệu ngộ độc đầu tiên
Đau bụng, tiêu chảy, buồn nôn và nôn
mửa thường là những triệu chứng đầu tiên của ngộ độc colchicin. Cảm giác
nóng rát họng, bụng hoặc trên da cũng đã được báo cáo. Các triệu chứng này, đặc
biệt là tiêu chảy, cũng có thể xảy ra ở liều điều trị. Các biểu hiện tiếp theo
của ngộ độc (từ 24 giờ đến 7 ngày sau khi uống) bao gồm thở nhanh, rối loạn
điện giải (hạ calci máu, hạ phosphat máu), giảm thể tích tuần hoàn, rối loạn
huyết học (giảm bạch cầu, giảm tiểu cầu), loạn nhịp, suy thận và tổn thương
gan. Tử vong thường do suy đa tạng tiến triển và nhiễm trùng.
Tác dụng không mong
muốn có thể xuất hiện ở liều “an toàn”
Khuyến cáo ngừng sử dụng colchicin
ngay nếu xuất hiện đau thượng vị, tiêu chảy, buồn nôn hoặc nôn, hoặc có cảm
giác nóng rát ở họng, dạ dày hoặc trên da.
Theo hướng dẫn về liều colchicin để
điều trị đợt gút cấp trong Dược thư Quốc gia Việt Nam năm 2012 (tập I), tổng
liều trung bình colchicin uống trong một đợt điều trị là 4-6 mg và cũng
không được uống lặp lại liệu trình này trong vòng 3 ngày để tránh nguy cơ ngộ
độc do tích tụ colchicin. Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị các bệnh về cơ xương
khớp năm 2014 (ban hành kèm theo quyết định số 361/QĐ-BYT ngày 25/01/2014 của
Bộ trưởng Bộ Y tế) cũng hướng dẫn không nên sử dụng colchicin liều cao để chống
viêm, giảm đau trong cơn gút cấp hoặc đợt cấp của gút mạn vì có tác dụng không
mong muốn. Colchicin cũng được khuyến cáo sử dụng trong phẫu thuật cắt bỏ hạt
tôphi nhằm tránh khởi phát cơn gút cấp và cần kết hợp với thuốc hạ acid uric
máu.
Bảng 1: Hướng dẫn sử dụng colchicin trong điều trị gút
trong Hướng dẫn chẩn đoán và điều trịcác bệnh về cơ xương khớp của Bộ Y tế năm
2014
Chỉ
định
|
Liều
dùng
|
Chống
viêm, giảm đau trong cơn gút cấp hoặc đợt cấp của gút mạn
|
Nên
sử dụng liều 1 mg/ngày, nhưng cần dùng càng sớm càng tốt (trong vòng 12 giờ
đầu khởi phát cơn gút). Phối hợp với một thuốc NSAID (nếu không có chống chỉ
định của thuốc này) để tăng hiệu quả cắt cơn gút.
Trường
hợp bệnh nhân có chống chỉ định với NSAIDs, dùng colchicin với liều 1 mg x 3
lần trong ngày đầu tiên (có thể cho 0,5 mg cách nhau 2 giờ một lần, nhưng tối
đa không quá 4 mg), 1 mg x 2 lần trong ngày thứ hai, 1 mg từ ngày thứ ba trở
đi. Triệu chứng tại khớp sẽ giảm nhanh thông thường sau 24-48 giờ sử dụng.
|
Test
colchicin
|
2
ngày đầu: 1 mg x 3 lần; triệu chứng tại khớp sẽ giảm nhanh sau 48 giờ. Tuy
nhiên, sau 48 giờ thường có tiêu chảy, cần kết hợp một số thuốc như loperamid
2 mg ngày 02 viên, chia 2 lần để kiểm soát triệu chứng này.
|
Dự
phòng tái phát
|
0,5-1,2
mg uống 1-2 lần/ngày, trung bình 1 mg/ngày kéo dài ít nhất 6 tháng. Cần chú ý
giảm liều ở bệnh nhân có bệnh thận mạn, cao tuổi (trên 70 tuổi), …
Trong
trường hợp không sử dụng được colchicin, có thể dự phòng bằng các NSAID liều
thấp.
|
Tương tác làm tăng nguy
cơ ngộ độc colchicin
Nguy cơ ngộ độc colchicin tăng khi
dùng kèm với chất ức chế cytochrom P450 3A4 (CYP3A4) hoặc P-glycoprotein (P-gp)
như các thuốc chống nấm nhóm azol (như fluconazol), thuốc chẹn kênh calci và
kháng sinh nhóm macrolid (như erythromycin).
Nếu sử dụng đồng thời các thuốc trên với
colchicin, cần giảm liều colchicin và theo dõi bệnh nhân để phát hiện các triệu
chứng, dấu hiệu ngộ độc colchicin. Các phối hợp này bị chống chỉ định ở bệnh
nhân suy giảm chức năng gan hoặc thận do tăng nguy cơ ngộ độc thuốc.
Dự phòng tác dụng bất
lợi của colchicin
Kiểm soát bệnh gút chặt chẽ hơn
Bệnh nhân sử dụng colchicin thường
xuyên để điều trị đợt gút cấp nên được tư vấn sử dụng dài hạn thuốc hạ urat như
allopurinol. Điều trị dự phòng giúp làm giảm tần suất xuất hiện cơn gút cấp, do
đó làm giảm nhu cầu sử dụng colchicin cùng nguy cơ ngộ độc. Thuốc hạ urat được
chỉ định cho bệnh nhân gút: có các đợt cấp tái phát (≥ 2 lần trong 1 năm), có
sạn urat, suy giảm chức năng thận hoặc có hình ảnh tổn thương gút thay đổi trên
phim X-quang. Thuốc hạ urat tốt nhất nên được bắt đầu sử dụng sớm trước khi
xuất hiện tổn thương ăn mòn khớp hoặc sạn urat.
Tư vấn
đầy đủ cho bệnh nhân
Bệnh nhân có nguy cơ quá liều nếu
không hiểu rõ về cách dùng colchicin và các tác dụng không mong muốn có thể gặp
của thuốc. Các biện pháp giáo dục bệnh nhân phù hợp bao gồm:
- Hướng dẫn rõ ràng về cách dùng
colchicin, đặc biệt là liều tối đa của thuốc.
- Khuyến cáo ngừng sử dụng colchicin
và đến khám bác sĩ nếu có các biểu hiện buồn nôn, nôn hoặc tiêu chảy; chảy máu
hoặc có các vết thâm tím bất thường; đau hoặc yếu cơ; tê hoặc đau nhói dây thần
kinh ở ngón tay hoặc ngón chân.
- Đảm bảo bệnh nhân nhận thức được
rằng colchicin không phải thuốc giảm đau thông thường và không nên dùng để giảm
đau không phải do nguyên nhân gút.
- Dặn bệnh nhân thông báo cho bác sĩ
hoặc dược sĩ tất cả các thuốc đang dùng và kiểm tra lại thông tin về sử dụng
colchicin trước khi kê đơn thêm các thuốc mới.
Lời khuyên dành cho bệnh nhân nên
được điều chỉnh theo trình độ hiểu biết về y tế của từng người bệnh. Rào cản về
ngôn ngữ, khác biệt về văn hóa, khả năng đọc, hiểu thông tin y tế của bệnh nhân
có thể là những nguyên nhân vô ý sử dụng quá liều thuốc.
Lời khuyên dành cho cán
bộ y tế:
- Cung cấp hướng dẫn rõ ràng về cách
sử dụng colchicin cho bệnh nhân, bằng cả lời nói và y lệnh, đồng thời kiểm tra
xem bệnh nhân đã hiểu rõ chưa. Cảnh báo bệnh nhân về sự nguy hiểm của việc sử
dụng quá liều hoặc lạm dụng colchicin và tầm quan trọng của việc bảo quản thuốc
an toàn.
- Giới hạn số thuốc kê đơn đến tối đa
cho đợt gút cấp
- Kê đơn hàng tháng trong điều trị dự phòng và
đảm bảo rằng việc dùng colchicin với mục đích này được ngừng sau 3-6 tháng.
- Luôn thận trọng về các tương tác
thuốc có ý nghĩa lâm sàng với colchicin.
